Din İstismarında Bir Sanat: ‘Kussâs’lık
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15776961Anahtar Kelimeler:
Kelam, Din, İstismar, Aldatma Sanatı, Kussâs.Özet
Din istismarı, duyguların kontrol edilerek insan aklını makul olandan uzaklaştırma arzusudur. Bir dinin yoğun şekilde duygusallığa maruz kalması ise değerler alanının tahrifine yol açabilir. Bu nedenle din ile istismar, bir dinin ilke ve değerlerini dünyevî çıkarlar uğruna işlevsiz kılmanın gizil isteğidir. Kıssacılık ise olumsuz anlamıyla, bir çıkar elde etmek için kasıtlı olarak kafa karışıklığı yaratıp yalan bilgi yaymaktır. Kıssacıların dünyevî çıkarlar uğruna kitleleri coşkulu vaazlar, yüksek tonda nutuklar, yoğun duygusallık, aldatıcı emin oluş gibi geçişler üzerinden etki altına almaları muhakeme yoksunluğunun temel nedenlerinden biridir. Asılsız rivayetlere, abartılı hikâyelere, kurgusal söylemlere makul ölçülerle karşı koyamayış bir anlamda dinin mitosa dönüşmesidir. Böylece yanlış bilgi, doğru bilgiden daha yaygın ve canlı hale getirilebilir. Bir din kendisini kurgular üzerinden topluma telkin etmeye başladığında değerlerin yozlaşması ve dinin ilke ve değerlerinin işlevsizleşmesi kaçınılmazdır. Bu da bir kıssacının beklentisi ile dinin gerçek ideallerinin örtüşmemesi demektir. Gerçek dinin kendisini pazarlayıp ticarileşmesi mümkün olmadığından rant ve kazanç arzusuyla özdeş hale gelen bir dinî anlayış yok olmakla eşdeğer anlamdadır. Makalede vurgulanmak istenen de dinin kendisine hizmet etmesi için var olduğuna yönelik bir inancın yıkıcı etkisidir. Bu itibarla makalede, dinin istismar edilmesinde hikâyecilerin rolü deskriptif bir yöntemle ele alınacaktır. Makale meseleyi problematik boyutuyla ele aldığından tarihsel sürece ya da ayrıntılı kavram analizlerine yer vermeyecektir. Makale, geçmiş ile günümüz arasında karşılaştırmayı okuyucunun algısına bıraktığından zihnî analiz metnin içerisinden yansıyacaktır.
Öne Çıkanlar
- Din istismarı, duyguların kontrol edilerek insan aklını makul olandan uzaklaştırma arzusudur.
- Kıssacılık, bir çıkar elde etmek için kasıtlı olarak kafa karışıklığı yaratıp yalan bilgi yaymaktır.
- Kıssacıların cehalete dayalı özgüvenleri bir toplumda takdir ve saygınlık görürse o toplumda şüphe, eleştiri ve itiraz yetisi sona ereceğinden ilim ve hikmet dolayısıyla her türden gelişim de son bulur.
- Gerçek dinin kendisini pazarlayıp ticarileşmesi mümkün olmadığından rant ve kazanç arzusuyla özdeş hale gelen bir dini anlayış yok ile eşdeğer anlamdadır.
- Kıssacıların çıkarları ile dinin idealleri eşdeğer görüldüğünde duygular kontrol edilemez, her türden aşırılık ve saldırganlık kendisine makulleştirilmiş bir zemin bulabilir.
Referanslar
Ateş, Ali Osman. “Din Tahrîfi ve İstismarı”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (Ocak-Haziran 2004), 1-39.
Berkey, Jonathan P. “Storytelling, Preaching, and Power in Mamluk Cairo”, Mamluk Studies Review 4 (2000), 53-73.
Bilgin, Vecdi. “İstismar ve Din İstismarı Üzerine Genel Bir Çerçeve”. Siyer Araştırmaları Dergisi 4 (2018), 161-169.
Câbirî, Muhammed Âbid. İslam Düşüncesinde Demokrasi İnsan Hakları ve Hukuk. çev. Mehmet Şayir. İstanbul: Kapı Yayınları, 2019.
Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-Tebyîn. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü Hânci, 1997.
Certel, Hüseyin. “Din İstismarı Üzerine”. İslâmi Araştırmalar 22/1 (2011), 1-11.
Cübbâî, Ebû Ali. Kitâbü’l-Makâlât-İtikâdî Mezheplere Yönelik Klasik Bir Eleştiri, thk. ve çev. Özkan Şimşek-A. İskender Arıca-Yusuf Arıkaner. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
Çinemre, Semra. “Yaygın Din Eğitiminin Toplumu Din İstismarı Konusunda Aydınlatmaya Katkısı: Cuma Hutbeleri Üzerinden Bir İnceleme”. ilted: ilahiyat tetkikleri dergisi / journal of ilahiyat researches 56 (Aralık 2021/2), 329-358.
Dırâr b. Amr. Kitabü’t-Tahriş. thk. Hüseyin Hansu-Mehmet Keskin. İstanbul: Şirketü Dârü’l-İrşâd, 2014.
Endelüsî, Ebû Hayyân. Tefsîru’l-bahri’l-Muhît. thk. Âdil Ahmed Abdilmevcûd-Ali Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Hafızoğlu, Yakup. “İmam Mâtürîdî’ye Göre Nübüvvet ve İspatında Erdemin Önemi”. Amasya İlahiyat Dergisi 20 (Haziran 2023 ): 143-170.
Hoffer, Eric. The True Believer (Kesin İnançlılar). çev. Erkıl Günur. İstanbul: Plato Film Yayınları, 2007.
Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. el-Bâʿis ʿale’l-Halâs min Havâdisi’l-Kussâs, thk. Muhammed Lütfi es-Sabbâğ. Beyrut: Dârü’l-Verrâk, 2001.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Te’vîlü Muhtelifi’l-Hadîs, thk. Muhammed Muhyiddîn el-Esfar. Beyrut: Mektebetü’l-İslamî, 1999.
İbn Manzûr. Lisânü'l-ʿArab. thk. Abdullah Ali el-Kebir vd. Kahire: Dârü’l-Meârif, ts.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Kitâbü’l-Kussâs ve’l-Müzekkirîn. thk. Muhammed b. Lütfî es-Sabbâğ. Beyrut: Mektebetü’l-İslamiyyi, 1983.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Telbisü’l-İblis. İskenderiye: Dârü İbn Haldun, ts.
İbnü’l-Cevzî. Kitâbü’l-Mevzuat min-Ehâdisi’l-Merfuât. thk. Nureddin b. Şükrî b. Ali Boyacılar. Beyrut: Mektebetü Edvâü’s-Selef, 1997.
Kindî, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. İshâk b. es-Sabbâh. Resâilu’l-Kindi’l-Felsefiyye. thk. Muhammed Abdulhâdî Ebû Rîde. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1950.
Le Bon, Gustave, Kitleler Psikolojisi, çev. Yunus Ender. İstanbul: Hayat Yayıncılık, 2009.
Lynch, Kevin. “Self-Deception and Stubborn Belief”. Pre-print of paper published in Erkenntnis 17/1 (2014), 63-75.
Makdisî, Mutahhar b. Tâhir. Kitabü’l-Bed’i ve’t-Tarih. Kahire: Mektebetü’s-Sekafiyyi ve’d-Dinî, ts.
Malik, Zaib. “Story Telling Technique of The Noble Quran And Its Effect on The Human Mind”. Jaheen e-Tahqeeq 4/3 (2021), 774-785.
Maraz, Hüseyin. “Fanatizm Olgusu ve Dinî Kült Yapılarda Eleştirisizliğin Eleştirisi”. Kader 16/2 (Aralık 2018), 404-432. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.464870
Metz, Adam. el-Hadâratü’l-İslâmiyye fi’l-Karnir-Rabî’il-Hicrî. çev. Muhammed Abdülhâdi Ebû Rîde. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Nablusî, Muhammed Râtib. Tefsiru’l-Kur’ani’l-Kerim-Su’retü’l-A’raf. Erişim 28 Nisan 2025. https://archive.org/details/01187-pdf
Northbourne, Lord. Religion in the Modern World (Modern Dünyada Din). çev. Şehabeddin Yalçın. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
Okumuş, Ejder. “Bir Din İstismarı Olarak Gösterişçi Dindarlık”. İslâmiyât 5/4 (2002), 193-205.
Sabbâğ Muhammed b. Lütfî. Târihü’l-Kussâs ve Eserühüm fî’l-Hadîsi’n-Nebevî ve Ra’yü’l-Ulemâi fîhim. Beyrut: el-Mektebetü'l-İslâmî, h. 1404.
Seyyid, Ahmed b. Yusuf, Mukâvemetü’t-Tefâha. İstanbul: Manârü’l-Fikr, 2023.
Sıbağî, Mustafa. es-Sünnetü ve Mekânetühâ fi’-t-Teşrî’-İslamî. Beyrut: Dârü’l-Verrâk, ts.
Suyûtî, Celâluddîn. Tahzîru’l-Havâs min-Ekâzîbi’l-Kussâs. thk. Muhammed b. Lütfî es-Sabbâğ. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmiyyi, 1984.
Taşköprülüzade, Ahmed Efendi. Miftâhu’s-Seâde ve Misbâhu’s-Siyâde. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
Verdî, Ali. Vü’âzü’s-Selâtîn. London: Dâru Kufaan, 1995.
Yaz, Dursun Ali. Raranın Yazılmamış Tarihi-Antik Çağdan Geleceğe Para. İstanbul: Timaş Yayınları, 2024.
Zehebî, Şemsüddîn Muhammed. Siyeru Aʿlâmi’n-Nübelâ. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1982.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Hüseyin Maraz
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
