Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Gıybet

Yazarlar

  • Hüseyin Maraz Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.12594134

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Kâdî Abdülcebbar, Gıybet, Nedenler, Temel Ayrımlar.

Özet

Hayatın tabii akışı içerisinde insanların birbirleri hakkında konuşmaları sık rastlanılan bir durumdur. Gıybet ise bir başkasının gıyabında işittiği takdirde üzüleceği hoşa gitmeyen sözleri dolaştırmaktır. Bu türden olumsuz bir davranışın alışkanlık haline gelmesi birey ve toplum adına ciddi bir sorundur. Aynı zamanda sağlıksız bir iletişim problemi olarak kişilik bozukluğunun temel nedenlerinden biridir. Güvene dayalı ilişkilerin yürütülmesini ve sosyal uzlaşının sürekliliğini engelleyen yapısıyla da gayri ahlakî bir tutumdur. Bu itibarla Kâdî Abdülcebbar, kaleme aldığı kısa risâlesinde bu soruna eğilir, meseleyi fıkhî yönünün ötesine taşıyarak kelamî bir perspektifle emri bi’l-ma‘rûf nehyi ani’l-münker ilkesine dâhil eder. O, bir soruya verdiği cevap üzerinden gıybeti kategorik ayrımlarla izaha çalışır ve gıybetin farklı türlerinden söz eder. Gıybet olarak kabul edilen ve bu kapsamda değerlendirilmeyen durumlara işaret eder. Sonuç olarak Kâdî Abdülcebbar’ın (öl. 415/1025) düşüncesinde gıybet, vaîd kapsamında büyük bir günahtır. Fâil, özür ve tövbe yoluyla kendisini suçtan arındırmadığı sürece fâsık olarak nitelenir. Zira gıybet, insan hukukunu ve onurunu ihlal eden negatif bir davranıştır. Makalede onun gıybet olgusuna yaklaşımı deskriptif bir yöntemle irdelenecek, bireysel ve sosyal bir sorun olarak konu analiz edilmeye çalışılacaktır. Bu doğrultuda makalede gıybetin anlam ve mahiyetine yönelik izahlardan sonra Kâdî Abdülcebbar’ın konu hakkındaki görüşleri kendi tasnifi dikkate alınarak sistemli bir şekilde metne yansıtılacaktır. Onun kelamî bir bakış açısıyla meseleyi ele alması makaleye hedeflenen özgünlüğü sağlayacaktır. Ana tema, risalenin sınırları doğrultusunda bilimsel şeklini alacağından kapsamlı analiz ve izahlara yer verilmeyecektir.

Referanslar

Arı, Yılmaz. “A Crime against Humanity and the Tragedy of Genocide: An Evaluation That Israel Should Be Sued for State Terrorism against Palestinians”. çev. Mustafa Turan. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (DASAD) 1/2 (Dec. 2023), 445-465. https://doi.org/10.5281/zenodo.10429568

Arı, Yılmaz. “Bir İnsanlık Suçu Ve Soykırım Trajedisi: İsrail’in Filistinlilere Uyguladığı Devlet Terörü Nedeniyle Yargılanması Gerektiğine Dair Bir Değerlendirme”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 5 (Aralık 2023), 22-44. https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1392165

Cürcânî, Seyyîd Şerîf. Kitâbü’t-Târifât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985.

Çağrıcı, Mustafa. “Gıybet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/63-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.

Ensârî, Hasan. “Risâle fî-zenbi’l-gıybeti li’l-Kâdî Abdi’lcebbâri’l-Hemedânî’l-Mu’tezilî”. Mecelletü’l-Mesâr 12/2 (2011), 105-110. https://search.emarefa.net/detail/BIM-375567.

İbnü’l-Mutaahhar el-Hillî, Cemâlüddîn el-Hasen b. Yûsuf b. Alî. Keşfu’l-murâd fî-şerhi tecîidi i’tikâd. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemiyyi, 1988.

Kâdî Abdülcebbar, Ebû’l Hasen Ahmed b. Abdilcabbar el-Esedabâdî. el-Muğnî fî-ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Muhammed Hıdr Nabha. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.

Kâdî Abdülcebbar. Tenzîhü’-Kur’an ani’l-metâin. Beyrut: Dârü’n-Nahzati’l-Hadîse, ts.

Kâdî Abdülcebbar. Müteşâbihu’l-Kur’an. thk. Adnan Muhammed Zerzur. Kahire: Dârü’t-Turâs, ts.

Kâdî Abdülcebbar. Şerhu’l-usûli’l-hamse (Mu’tezile’nin Beş İlkesi). çev. İlyas Çelebi. (İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurulu Başkanlığı Yayınları, 2013).

Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’da “Gıybet” Olgusu -Bir Davranım Bozukluğu Olarak Dedikodu ve Korunma Yolları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2006), 51-70.

Maraz, Hüseyin. Mu’tezile’de Erdemli Arınma. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.

Mâverdî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Edebü’d-dünya ve’d-din. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.

Muhsin, Necah. el-Fikrü’s-Siyasiyyi İndel-Mu’tezile. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1996.

Râgıb el-İsfehânî. ez-Zerîʿa ilâ mekârimi’ş-şerîʿa (İslâm’ın Ahlak İlkeleri), çev. Abdi Keskinsoy. Trabzon: Beşikçi Yayınları, 2003.

Tahânevî, Muhammed Ali. Mevsûâtü keşşâfü ıstalahâtü’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Ali Dehrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.

Vasalou, Sophia. Moral Agents and Their Deserts-The Character of Muʻtazilite Ethics. London: Princeton University Press, 2008.

Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an-hakâik-i-ğavâmizi’l-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil, thk. Adil Ahmed Abdulmevcud-Ali Muhammed Muavvız. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykan, 1998.

Yayınlanmış

2024-06-30

Nasıl Atıf Yapılır

Maraz, H. (2024). Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Gıybet. Sultan İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 2(1), 80–92. https://doi.org/10.5281/zenodo.12594134