Şâfiî Usûlcülerin Mütevâtir Haberlere Bakışı
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10416560Anahtar Kelimeler:
Fıkıh usûlü, Şâfiî, Mütevâtir haber, Âhâd haberÖzet
İslamî ilimlerin temel iki kaynağı olan Kitap ve Sünnetin nakle dayanması ve aktarımlarında mutlak kesinliğe duyulan ihtiyaç, özellikle mütevâtir haber konusunu önemli kılmaktadır. Mütevâtir haber, kelam ilminde dinin temel doktrinlerini oluşturan, özellikle de Hz. Muhammed'in peygamberliğini ispatlamada önemli bir role sahip bir kavram olarak ele alınmıştır. Ancak, ibadet ve muamelat gibi Müslüman bireyin pratik hayattaki eylemlerini konu edinen fıkıh ilmi için bir haberle amel edilebilmesi için kesin bilgiyle beraber aynı zamanda güçlü zannın yeterli kabul edildiği bir anlayış hâkimdir. Bu bağlamda, fıkıh usûlcüleri, teknik anlamda mantık bakımından kuşkuya yer vermeyen mütevâtir haberin tanımına sadık kalmış olsalar da, haberin nakli konusunda bu tanımın dışına çıkarak özgün bir yaklaşım ve metodoloji geliştirmişlerdir. Bu çalışmada, Şâfiî usûlcülerin mütevâtir haber anlayışları ele alınmıştır. Şâfiî usûlcüleri ile hadisçiler arasında bu kavramın farklı algılanması çalışmanın önemli bir yönünü oluşturmaktadır. Hadisçiler mütevâtir haber için genellikle isnada vurgu yaparken, fıkıh usûlcüleri bu konuda isnada vurgu yapmamışlardır. Bu durum, usûlcülerin mütevâtir haberde isnada dayalı kısmını göz ardı ettikleri şeklinde bir değerlendirmeye yol açmıştır. Ancak, mesele detaylı bir şekilde incelendiğinde, hadisçilerin meslekleri gereği isnadın önemini vurguladıkları ve mütevâtir habere dikkat çektikleri anlaşılacaktır. Usûlcüler ise haberi doğrudan inceleyerek senede vurgu yapmamışlardır. Bu çalışma, Şâfiî usûl bilginlerininmütevâtir haberlere yaklaşımlarını incelemektedir. İncelenen konular arasında mütevâtir haberlerde sayı, bilgi değeri ve bu tür haberlerin gerektirdiği bilginin mâhiyeti gibi konular bulunmaktadır. Şâfiî usûlcülerinin, diğer mezhep usûlcülerinin perspektifleri de gerekli görüldüğünde karşılaştırmalı bir şekilde ele alınmıştır. Bu çerçevede, mütevâtir haber konusundaki Şâfiî usûlcülerin görüşleri ana hatlarıyla analiz edilmişve elde edilen bulgular doğrultusunda çeşitli sonuçlara ulaşılmıştır. Bu çalışma hem Şâfiî mezhebinin mütevâtir haber anlayışını ortaya koymak hem de literatüre katkıda bulunmak amacıyla yazılmıştır.
Öne Çıkanlar
- Hadisçiler, mütevâtir haberde senede vurgu yaparken, Şâfiî usûlcüler ve diğer mezhep usûlcüleri, haberin süregelen bir şekilde aktarılmasını (âdet-i muttaride) önemli görmüşlerdir.
- Genel olarak mütevâtir haberin kesin bilgi gerektirdiği kabul görmüştür.
- Genel olarak Şâfiî usûlcüler, bu bilginin zarurî olduğunu ifade etmişlerdir. Amidî ise bu iki görüşün yanlışlanabileceğini düşünerek vakf prensibini benimsemiştir.
- Çalışmada öne çıkan bir diğer bulgu, haberi aktaranlarda İslam şartının Şâfiî usûlcüler tarafından gerekli görülmemesi olmuştur.
- Mâverdî'nin, mütevâtir haberi konum olarak müstefîz haberin başlığı altında konumlandırması, çalışma açısından önemli bir bulgu olarak öne çıkmıştır.
Referanslar
Agitoğlu, Nurullah. “Mâlikî Usûlcülere Göre Mütevâtir ve Âhâd Haberin Epistemolojik Değeri -Karâfî Örneği”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Ağustos 2018), 247/267.
Âmidî, Seyfüddîn. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. 4 Cilt. Riyad: Darü’s-Samî, 2003.
Âmidî, Seyfüddîn. Müntehe’s-sûl fî ʿilmi’l-uṣûl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Apaydın, H. Yunus. “Mütevâtir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Askalânî, İbn Hacer. Nüzhetü’n-nâẓır ve’s-sâmiʿ fî ṭuruḳi ḥadîs̱ eṣ-ṣâʾimü’l-mecâmiʿ. thk. Nûreddin Itr. Şam: Mektebetü’l-Büşrâ, 2011.
Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ʿilmi’r-rivâye. thk. Ebî İshâk b. İbrahim b. Mustafa. 2 Cilt. Dârü’l-Hindî, 2002.
Basrî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Alî b. Tayyîb. el-Muʿtemed fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Muhammed Hamidullah. 2 Cilt. Dımaşk, 1964.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. 4 Cilt. Kuveyt: Vizaretu’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-islamiyye, 2. Basım, 1994.
Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdulâzîm ed-Dîb. 2 Cilt. Katar: Camiʻatü’l-Katar, 1399.
Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh. Taḳvîmü’l-edille fi’l-uṣûl. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2001.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. thk. Hamza b. Züheyr Hafız. 4 Cilt. Medine, 1413.
Gazzâlî, Ebû Hamid. el-Menḫûl min taʻlîḳāti’l-uṣûl. thk. Muhammed Hasan Heyto. Dımaşk: Darü’l-Fikr, 1980.
Gazzâlî, Ebü’l-Hâmid. Maḳāṣıdü’l-felâsife. thk. Süleyman Dünyâ). Kahire: Darü’l-Maarif, 1963.
Güç, Ahmet. “Sümeniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/132-133. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Hamed, MazharZiyad. İbn Hazm’ın Mütevâtir Hadis Hakkında Görüşleri. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
İbn Berhân, Ebü’l-Feth. el-Vüṣûl ile’l-uṣûl. thk. Abdulhamid Ebû Züneyd. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Maarif, 1984.
İbn Fûrek, Ebû Bekr. el-Ḥudûd fi’l-uṣûl. thk. Muhammed Süleymani. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1999.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânü’l-ʿArab. 13 Cilt. Beyrut: Darü’s-Ṣadr, 1968.
İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn. Ulûmü’l-ḥadîs̱. thk. Nüreddîn Muhammed el-Hasenî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1986.
Kandemir, M. Yaşar. “Hatîb el-Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/452-460. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb. et-Temhîd fî uṣûli’l-fıḳh. 4 Cilt. Cidde: Daru’l-Medeni, 1985.
Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 1985.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. Edebü’l-kādî. thk. Yahya Hilâl es-Sırhân. 2 Cilt. Bağdat: Matbaa‘tü’l-‘Asânî, 1972.
Nanî, Abdunnasır. el-Hadisü’l-Mütevâtir Beyne’l-Muhaddisin ve’l-Usûliyyin. Vadi: Camiʻâtü Muhammed Ḫıdır, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Nemle, Abdülkerîm b. Ali. İtḥâfü ẕevʾi’l-beṣâʾir bi-şerḥi Ravżati’n-nâẓır fî uṣûli’l-fıḳh ʿalâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. 8 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsime, 1996.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. İrşâdü ṭullâbi’l-ḥaḳāʾiḳ. thk. Abdülbârî Fethullah es-Selefî. Medine: Mektebetü’l-Eymân, 1987.
Orhan, Fatih. “Hadis Rivayeti Bağlamında Fakihlerin Mütevâtir Habere Yaklaşımları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/3 (2021), 1465-1483.
Özmen, Ramazan. “Hanbelî Fıkıh Usûlcülerinin Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları”. İslami İlimler Dergisi 2/2 (Güz 2007), 29-53.
Saklan, Bilal. Mütevâtir Hadisler ve Meseleleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1986.
Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer. Ḳavâṭıʿu’l-edille fi’l-uṣûl. thk. Abdullah Hafız Ahmed el-Hükmî. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1998.
Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn. el-İbhâc fî şerḥi’l-Minhâc. thk. Ahmed Cemâl ez-Zemzemî – Nûreddin Abdülcebbâr Sagīrî. 7 Cilt. Dübey: Dârü’l-Buhus li-dirâseti’l-İslamiyye ve İhyâü’t-Türâs, 2004.
Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ʻilmiye, 1939.
Şîrâzî, Ebû İshâk. el-Lümaʿ fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdülkadir Hatib Hasenî. Beyrut: Darü’l-Kattaniyye, 2. Basım, 2013.
Şîrâzî, Ebû İshâk. et-Tebṣıra fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Muhammed Hasan Heyto. Dımaşk: Darü’l-Fikr, 1980.
Şîrâzî, Ebû İshâk. Şerḥu’l-Lümaʿ. thk. Abdülmecid Türki. Beyrut: Daru’l- Ġarbi’l-İslâmî, 1988.
Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi. İstanbul: Damla Yyınları, 6. Basım, ts.
Tümer, Günay. “Brahmanizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/329-333. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Yılmaz, Mustafa Selim. “Kelâm İlminde Mütevâtir Haberin Bilgi Ve Delil Değeri”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (2018), 199-223.
Zerkeşî, Bedrüddîn. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh. 6 Cilt. Kuveyt: Darü’l-Kûfe, 2. Basım, 199.
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Mehmet Nezir Ceylan
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
