The Madhhab (School of Thought) Orientation of Baghdad's Chief Judge Abu Abdillāh ad-Damaghāni and the Mu‘tazili Politics in the Seljuk Empire
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14567447Keywords:
History of Islamic Sects, Great Seljuk Empire, Damaghani, Chief Judge, Hanafi-Mu‘tazili, Baghdad.Abstract
The early period of the Great Seljuks is marked by a prominent alignment between the Hanafi and Mu‘tazili schools. During Sultan Tughril Bey’s rule, this alignment held significant importance across the Great Seljuk territories. This union found support both politically and intellectually. Politically, key figures included the Great Seljuk Sultan Tughril Bey and his vizier, Amid al-Mulk al-Kunduri. However, the most crucial aspect of this topic lies in its intellectual dimension. When examining this aspect, it becomes essential to clarify how this alliance was viewed or supported by the scholars of that era beyond its political influence. One of the most notable figures in this context is Abu Abdillah Muhammad b. Ali b. Muhammad ad-Damaghani (d. 478/1085), who served as the Chief Judge of Baghdad for nearly thirty years during the foundational years of the Great Seljuk state. Throughout his tenure, Hanafi-Mu‘tazili policies were widely accepted in Seljuk territories. Furthermore, as the Chief Judge (Qadi al-Qudat), he held authority over the appointment of other judges, thus playing a role in the spread of Hanafi-Mu‘tazili policies across the Seljuk Empire. This study aims to shed light on Abu Abdillah ad-Damaghani’s role in advancing Hanafi-Mu‘tazili policies in the Seljuk territories during the early period of the Great Seljuk Empire, particularly under Sultan Tughril Bey and Sultan Alp Arslan, as well as to explore his association with the Mu‘tazili school.
Highlights
- The religious politics of the Great Seljuk period offered multiple alternatives. In the founding era, particularly during the reign of Tughril Bey, Hanafi-Mu‘tazili politics were predominant, whereas under Sultan Alp Arslan, this focus shifted towards Ash'ari-Shafi'ite practices.
- Key figures in Seljuk religious politics included the sultans, viziers, and those appointed to judicial positions.
- Viziers, along with the judges they appointed, were the most influential figures in shaping and directing the religious policies of the realm, with Baghdad’s Chief Judge, Abdullah ad-Damaghani, being one of the most prominent among them.
- The most notable aspect of Abdullah ad-Damaghani’s religious identity is his Hanafi affiliation. However, given the political atmosphere of his time and the appointment of judges and madrasa teachers, it is evident that Mu‘tazilism also held significant influence.
- This article aims to explore the relationship between Baghdad’s Chief Judge, Abdullah ad-Damaghani, and the Mu‘tazili school in addition to his Hanafi identity.
References
Akoğlu, Muharrem. Büveyhîler Döneminde Mu‘tezile. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
Apaydın, Yunus. “Kerhî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/285-287. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
Avcı, Metin. “Horasân Ve Mâverâünnehir Ulemâsı Arasında Ebû Hanîfe Algısı”. Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi 30 (2021).
Aydınlı, Osman. Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu‘tezile Ekolü, Tarihi ve Öğretisi. 2.Baskı. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2023.
Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Literatur, (GAL). Leiden: E. J. Brill, 1937.
Çetin, Esma. Dâmegānî’nin el-Vucûh ve’n-Nezâir İsimli Eserindeki Metodu. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Ebû Zehra, Muhammed. Târîhu’l-Mezâhibi’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l Arabî, ts.
Ebû Zehra, Muhammed. İslâm’da Siyasi, İitikadi ve Fıhki Mezhepler Tarihi. çev. Hasan Karakaya-Kerim Aytekin-Abdülkadir Şener. İstanbul: ts.
Ed-Dâmegānî, Ebû Abdillah Hüseyin b. Muhammed. el-Vücûh ve’n-Nezâir li lfâzi Kitâbillâhi’l- azîz ve me‘ânîhâ. nşr. Fâtıma Yusuf el-Haymî. Dımaşk: Mektebetü’l-Fârâbî, 1998.
Hatib el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd (Târîhu Medineti’s-Selâm). thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: 1422/2002.
İbn Asâkîr, Ebû’l-Kāsım Ali b. El-Hasen el-Hibetullah. Tebyînü kezibi’l-Müfterî fîmâ ünsibe ile’l-İmâm Ebi’l-Hasen el-Eş‘arî. thk. Muhammed Zahid el-Kevserî. Dımaşk: 1347/1979.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fida İmadüddîn İsmail b. Şihabuddîn Ömer. el-Bidâye ve’n nihâye. nşr. Hasan Abdülmannân. Beyrut: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1411/1990.
İbn Tağriberdi, Cemaleddin Ebû Mehâsin Yusuf. en-Nucûmu’z-zâhira fî mulûki Mısr ve’l-Kāhira. Kahire: 1353/1935.
İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemalüddîn Abdurrahman b. Ali. Nüzhetü’l-ayinü’n nevâzîr. nşr. Muhammed Abdülkerim Kazım er-Râzî, Beyrut: 1987.
İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemalüddîn Abdurrahman b. Ali. el-Muntazam fî Târîhu’l-Ümem ve’l Mulûk. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed Abdülkerim. el-Lübâb fî tehzîbi’l-Ensâb. Beyrut: Dâru Sâdır, 1400/1980.
İbnü’l-İmâd, Ebû’l-Felâh Abdülhay el-Hanbelî. Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men zeheb. thk. A. el- Arnavut-M. El-Arnavut. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1986.
İsmail Paşa el-Bağdâdî. Hediyyetü’l-Ârifîn Esâi’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. İslâmiyye, İstanbul: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1951.
Kallek, Cengiz. “Dâmegānî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/453-454. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Kara, Seyfullah. Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
Koca, Ferhat. “Selçukluların İslam Hukuk Mezheplerine Bakışı”. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi. Konya: 2001, 29-52.
Kureşî, Muhyiddîn Ebû Muhammed Abdülkadir b. Muhammed. el-Cevâhiru’l-mudiyye fî tabakāti’l- Hanefiyye. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Beyrut: 1993.
Leknevî, Ebû’l-Hasenât Muhammed b. Abdülhay. el-Fevâidü’l-behiyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye. thk. A. ez-Za’bî. Beyrut: 1418-1998.
Ocak, Ahmet. Selçukluların Dini Siyaseti ve İslâm Âlemi-(1040-1092). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
Piyadeoğlu, Cihan. Büyük Selçuklular Döneminde Horasan (1040-1157). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
Râvendî, Ebû Bekr Necmuddîn Muhammed b. Ali b. Süleyman. Râhâtü’s-südûr ve Âyâtü’s-sürûr I. “Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alametleri”. çev. Ahmet Ateş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
Safedî, Selahaddin Halil b. Îbek. Kitâbü’l-Vâfi el-Vefâyât, thk. Eymen Fuad Seyyid. Beyrut: 1411/1991.
Sem’ânî, Ebûs-Sa’d Abdüklerim b. Muhammed el-Mervezî. el-Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Abdullah el- Bârûdî. Beyrut: Dâru’l-Cinân, 1988.
Subkî, Tacuddîn Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkāfî. Tabakātü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ. thk. El-Hulv M. Muhammed el-Tanahî. Halep: Matbaatü İsa el-Halebî, 1964-1968.
Suyûtî, Celalettin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkān fî ulûmi’l-Kur’ân I-II. nşr. Mustafa Rayb el-Buğa. Beyrut: 2002.
Taşköprüzâde, Usamuddîn Ebû’l-Hayr Ahmed b. Mustafa. Miftahu’s-Sa’âde ve Misbâhu’s-siyâde fî Mevzuati’l-Ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1422/2002.
Yavuz, Ömer Abdullah. “Büyük Selçuklu Devletinin Kuruluş Devrinde Mezhep Politikaları”. Bilimname (2017/2), 34/511-532.
Yeşildal, Hamza. Büyük Selçuklu Dönemi Din-Siyaset İlişkisi, Mu‘tezile-Hanefîlik Bağlamında. Ankara: Fecr Yayınları, 2024.
ez-Zehebî, Ebû Abdillah Şemşuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman et-Türkmânî ed-Dışmakî. el- İber fî Haberi men Ğaber. thk. Ebû Hacir Muhammed es-Sa’îd b. Besyûnî Zağlûl, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405-1985.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemşuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman et-Türkmânî ed- Dışmakî. Siyeru A’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavuti-İbrahim ez-Zübeyk, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân I-IV. nşr. Muhammed Ebû’l- Fadl İbrahim, Beyrut: 1972.
Ziriklî, Ebû Gays Muhammed b. Hayrettin ed-Dımaşkî. el-A’lâm Kāmûsi terâcîm li eşhuri Ricâli ve’n- Nisâi mine’l-Arab ve’l-Musta’ribîn ve’l-Müsteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.
Downloads
Published
Versions
- 2025-02-05 (2)
- 2024-12-29 (1)
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Hamza YEŞİLDAL

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.