Kişilik İnşâsında Hadislerin Önemi: el-Edebü’l-Müfred Örneği
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17566878Anahtar Kelimeler:
Hadis, el-Edebü'l-müfred, Ahlâk, Şahsiyet, BuhârîÖzet
Hz. Peygamber’in örnek yaşamı ve hadisleri, bireylerin ahlâkî ve kişilik gelişimine rehberlik eden evrensel bir model olarak davranış biçimlerini ve toplumsal ilişkilerini şekillendirmede temel bir kaynak teşkil etmektedir. Hadisler, sadece dinî birer metin olmanın ötesinde insanın karakter inşası ve ruhsal olgunlaşması açısından pratiğe dönük ilkeler sunarak şahsiyet gelişimine somut katkılar sağlayan eşsiz bir miras niteliğindedir. Allah Resûlü’nün, ashabının mizaç ve karakterini şekillendirirken hangi ahlâkî ilkeleri benimsemesini istediği ve bu yolla ümmetine hangi değerleri miras bırakılmayı amaçladığını hadisler aracılığıyla tespit etmek büyük önem taşımaktadır. Bu yüzden insanlığın ahlâkî yıkım yaşadığı zamanlarda daha çok gündeme gelen bu ulvi değerlerin tamamlayıcısı mesabesinde olan nebevî ahlâkın ana prensiplerini tespit etmek, bu temel hakikatleri ön plana çıkarmak ve onları insanoğlunun dikkatine sunabilmek büyük bir önem arz etmektedir. Dolayısıyla hadislerdeki ahlâkî öğretiler, şahsiyet inşasında merkeze alındığında bu değerler müminin maddî ve manevî gelişimini yönlendiren işlevsel bir role sahip olacaktır. Mütekaddim ve müteahhir bazı âlimler, Hadis ve Ahlâk Edebiyatı sahasında Resûlullah’ın ahlâkî vasıflarına dair pek çok kitap kaleme alarak İslâm medeniyetinde önemli bir edebiyatın oluşmasına katkı sağlamışlardır. Bu çalışmalardan biri de hadis alanında eşsiz bir yeri olan Buhârî’nin ahlâk rivayetlerini derlediği el-Edebü’l-müfred adlı eseridir. Araştırmada, bu kitapta yer alan ahlâka dair hadisler bağlamında kişiliğin inşasında, hadislerin bireye ve topluma katkıları incelenecektir. Zira Müslümanlar, Hz. Peygamber’in etkileyici ahlâkını tanıdıkları ve içselleştirdiklerinde, onun sünnetine daha uygun ahlâkî davranışlar sergileyeceklerdir. Bu bağlamda Buhârî’nin ilgili kitapta derlediği ahlâka dair rivayetler nitel açıdan tahlil edilerek kişilik inşasında hadislerin rolü tetkik edilecektir.
Öne Çıkanlar
- Hicrî üçüncü asırda yazılan bir eserin modern dönemin yöntemine benzer bir şekilde yazılması
- Kişiliğin oluşumu ve gelişiminde yakın çevrenin ehemmiyeti
- Sıla-i rahmin ihmali durumunda toplumsal çözülmelere sebep olması
- Ahlâkî gelişimde söylem ve eylem birlikteliğinin önemi
- Çevre ve tabiatın şahsiyet gelişiminde etkisi
Referanslar
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Câmi‘ li ulûmi’l-İmam Ahmed. Mısır: Dârü’l-Fellâh, 1430/2009.
Atav, Nephan. “Şahsiyetin Gelişiminde Aile Çevresinin ve Ailedeki Gerginliklerin Etkileri”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 10/4, (1955), 134-149.
Bağcı, H. Musa. Beşer Olarak Hz.Peygamber. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2022.
Buhârî, Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Lübnân: Dârü Tavkü’n-Necât, 1422.
Buhârî, Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Edebü’l-müfred. thk. Semîr b. Emîr ez-Züheyrî. Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1419/1998.
Brown, Daniel. İslam Düşüncesinde Sünneti Yeniden Düşünmek. trc. Salih Özer & Sabri Kızılkaya. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
Ceylan, İsa. “Kişilik Gelişimi Din İlişkisi”. Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/2 (2019), 50-72.
Çağrıcı, Mustafa. “Ahlâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/10-14. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Çağrıcı, Mustafa. “Edep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/414-415. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Çapcıoğlu, İhsan. “Ahlak Temelli Karakter İnşasında Sosyal Çevrenin Önemi”. Uluslararası Kişilik Ve Karakter İnşasında Dinin Yeri Sempozyumu, ed. Yavuz Ünal (Ordu: y.y., 2016), 269-278.
Çelebi, İlyas. “Sünnet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/153-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Durmuş, Zülfikar. İnanç, Amel ve Ahlak İlişkisi -el-Ahzâb 33/35. Âyet Bağlamında-. Harran İlahiyat Dergisi Özel Sayı (2024), 2-21.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen. thk. Şuayb Arnaût. 7 Cilt. b.y.: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
Eren, Mehmet. “Kur’ân ve Sünnete Göre Sıla-i Rahmin Önemi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2008), 369-380.
Ergül, Necmettin. “İnsan-ı Kâmil- Güzel Ahlak İlişkisi”. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science 35/1 (2015), 259-270.
Erul, Bünyamin. “Güzel Ahlakı Tamamlayan Hz. Muhammed (sas)”. Asr-ı Saadet Dünyası (14) Hz. Peygamber’in (sas) Ahlakı. Ed. Adnan Demircan. 37-61. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
Ev, Hacer. “Hadislere Göre Din Eğitiminin Amaçları (el-Edebü’l-Müfred Örneği)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2006), 83-104.
Fahreddîn Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer er-Râzî. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed. İhyâ’ü ‘ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, ts.
Genç, Mustafa. Sünnet-Vahiy İlişkisi. İstanbul: Beka, 2015.
Gözütok, Şakir. Hz. Peygamber’in Hadislerinde Eğitim Metodları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
Gudûnî, Abdullah b. Muhammed. “Kıymetü’l-İcâbiyye fi’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye el-Müstenbata min Kitâbi’l-Edebi’l-Müfred li’l-İmâm el-Buhârî ve Tasavvur Muktarah li Tedrîsihâ”. Mecelletü’l-Bahsi’l-İlmî fî’t-Terbiyye 20 (2019), 111-136.
Güngör, Erol. Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlak. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1995.
Hökelekli, Hayati. Değerler Psikolojisi ve Eğitimi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. Mekârimü’l-ahlâk. Beyrut: Dârü Sâdır, 1999.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed el-Kûfî. el-Edeb. Lübnan: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1420/1999.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünen. thk. Şuayb Arnaût. b.y.: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
Kandemir, Mehmet Yaşar. el-Edebü’l-müfred Tercüme ve Şerhi. İstanbul: Tahlil Yayınları, 2017.
Kızıler, Hamdi. “Ahlakî Değerlerin Şahsiyet Oluşumuna Etkisi”. Milli Eğitim 43/204 (2014), 5-17.
Koca, Suat. Hadis ve Ahlak -Kavram, Kuram, Literatür ve Tasavvur Eksenli Bir İnceleme-. İstanbul: Kuramer, 2021.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî. 20 Cilt. Kahire: Darü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1374/1955.
Mutayrî, Muhammed b. Nâif. el-Kiyemü’l-üseriyye el-külliyye fî Kitâbi’l-Edebi’l-Müfred li’l-İmâm el-Buhârî. Medîne: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, ts.
Nazlıgül, Habil. “Ahlak Alanında Hadis Kullanımı ve Ahlak-ı Alai’deki Hadisler”, Kınalı-Zâde Ali Efendi (1510-1572), Erciyes Üniversitesi Matbaası (1999), 72-82.
Necati, M. Osman. Hadis ve Psikoloji. çev. Mustafa Işık. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen. Kahire: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1421/2001.
Oral, Osman. “İmânın Sosyal Hayatta Tezâhürleri -Doğruluk, Güzel Ahlak, Sevgi ve Kardeşlik-” Bilimname 27/2 (2014), 159-175.
Sevgili, Hamit. İmâm Buhârî’nin Fıkıh Anlayışı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
Şah Veliyyullâh ed-Dihlevî, Ebû Abdülazîz Kutbüddîn. Hüccetullâhi’l-bâliga. thk. Seyyid Sâbık. 2 Cilt. Beyrût: Darü’l-Cîl, 1426/2005.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Mekke: Dârü’t-Terbiye ve’t-Türâs, ts.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, Sünen. Ahmet Muhammed Şâkir. Mısır: Şirketü Mustafâ'l-Bâbî'l-Halebî1395/1975.
Yıldırım, Enbiya. Din-Ahlak Ekseninde Hz. Muhammed. İstanbul: Rağbet, 2007.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. thk. Şuayb Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
Zîb, Ahmed. “Mebde’ İnsâniyyat el-İnsân min Hilal el-Adab el-Müfred li-l-İmâm el-Buhârī: Müvâzene Tahlîliyye beyne el-Mu‘âlece el-Nebeviyye ve-l-Mükârabât el-Felsefiyye el-Hadîse”. Câmiatü’l-Vasl (Birleşik Arap Emirlikleri), March (2023), 1-26.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Selahattin Aydemir
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
