Semerkand Tahtına Giden Yolda Emir Timur İle Emir Hüseyin Mücadelesi
Semerkand Tahtına Giden Yolda Emir Timur İle Emir Hüseyin Mücadelesi
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14583445Anahtar Kelimeler:
Semerkand, Emir Timur, Emir Hüseyin, Maveraünnehir, KürekanÖzet
Emir Timur ve Emir Hüseyin arasındaki mücadele, siyasi istikrarsızlıkların sürdüğü XIV. yüzyılın Orta Asya’sında yaşanmış önemli bir güç savaşı olarak tarihe geçmiştir. Timur, liderlik ve strateji yetenekleri sayesinde hızla yükselirken, aynı hedefleri paylaştığı kayınbiraderi Hüseyin ile ittifak kurmuştur. Genç yaşta yolları kesişen iki lider arasındaki bu dostluk ve müttefik ilişkisi, zamanla yerini amansız bir mücadeleye bırakmıştır. Bu mücadele, zaman zaman Timur ve Hüseyin arasındaki kadim dostluk ve akrabalık sebebiyle yatışmış olsa da Emir Hüseyin‘in bölgede tek başına hâkim olma arzusu, Timur’un büyüyen siyasi ve askeri gücüyle çatışmasına sebebiyet vermiştir. Bu rekabet, Orta Asya’daki siyasi birlikteliği sağlamak ve Mâveraünnehir bölgesinin kontrolünü ele geçirmek adına yapılan çeşitli savaşlarla sürmüştür. Netice itibariyle Timur, Hüseyin’i mağlup ederek Mâveraünnehir bölgesinin hâkimi olarak Timurlu Devleti’nin temellerini atmıştır. Timur’un Hüseyin ile mücadelesi, Semerkant’ı yeniden imar etmesi ve askeri başarıları Türk-İslam tarihinde önemli bir yer edinmesini sağlamıştır. Bu mücadelenin sonuçları aynı zamanda bir dönemin kapanışını ve Timur önderliğinde yeni bir devrin başlangıcını simgelemektedir. Timur’un bu zaferi, Orta Asya’daki siyasi dengelerin yeniden şekillenmesine sebebiyet vermesi ve Türk-İslam dünyasında bıraktığı derin etkiler bakımından ayrıca önem teşkil etmektedir. Bu çalışmada; Emir Timur’un hayatı, karakter oluşumuna etki eden olayları, Emir Hüseyin ile ilişkisimi mücadelesi mi? ve yönetim hususunda prensip edindiği siyaset anlayışına dair genel bir değerlendirme yapılmaktadır.
Öne Çıkanlar
- Semerkant, Orta Asya’da askeri, siyasi ve ekonomik açıdan kritik bir konuma sahiptir.
- Timur’un ilim adamlarına gösterdiği önem, devlet yönetimi konusunda günümüzü aydınlatan değerli dersler barındırmaktadır.
- Timur, bilim adamlarına devlet yönetimine ilişkin düzenlemeler yaptırmıştır.
- Timur’u tarihteki diğer başarılı komutanlardan ayıran en önemli noktalardan biri; devlet yönetiminde ilim adamlarından fikir almayı kendisine prensip edinmiş olmasıdır.
- Timur’un Semerkant’ı hakimiyeti altına almasıyla birlikte imar faaliyetlerine başlaması ve burada ilim adamlarını toplaması Semerkant’ı bir Türk-İslam başkentine dönüştürmüştür.
- Emir Timur, yalnızca askeri dehası ve geliştirdiği savaş teknikleriyle değil yönetim becerileriyle de karşımıza çıkmaktadır.
Referanslar
Aka, İsmail. “Timur”. TDV İslam Ansiklopedisi, 41/173-177. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Aka, İsmail. Timur ve Devleti. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
Akbulut, Dursun Ali. Arap Fütûhâtına Kadar Mâveraünnehir ve Horasan’da Türkler. (Erzurum 1984).
Arı, Yılmaz. “A Crime against Humanity and the Tragedy of Genocide: An Evaluation That Israel Should Be Sued for State Terrorism against Palestinians”. çev. Mustafa Turan. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (DASAD) 1/2 (December 2023), 445-465. https://doi.org/10.5281/zenodo.10429568
Arı, Yılmaz. “Bir İnsanlık Suçu Ve Soykırım Trajedisi: İsrail’in Filistinlilere Uyguladığı Devlet Terörü Nedeniyle Yargılanması Gerektiğine Dair Bir Değerlendirme”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 5 (Aralık 2023), 22-44. https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1392165
Aydınlı, Osman. “Necmuddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed en-Nesefî: el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand”, İLAM Araştırma Dergisi, 3/1 (1999), 229-236.
Aydınlı, Osman. “Semerkant”. TDV İslam Ansiklopedisi, 36/481-484. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Aydınlı, Osman. Fethinden Yıkılışına Kadar (93-389/11-999) Semerkand Tarihi. İstanbul: İSAM, 2011.
Barthold, Vassiliy Viladimiroviç. Four Studies on the History of Central Asia, (Leiden 1962).
Barthold, Vassiliy Viladimiroviç. Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, (Ankara, 1990).
Bozkurt, Mahmut Esat. Aksak Demir’in Devlet Politikası. İstanbul: Analiz Basım Yayınları, 2005.
Buharalı, Eşref. “İstahrî ve Havkal’ın Haritalarına Göre Mâveraünnehir”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 99 (İstanbul 1995), 29-77.
el-Cezerî, İzzuddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târih, nşr. Carolus Johannes Tomberg, I-VIII, (Beyrut, 1965).
Eberhard, Wolfram “Çin Kaynaklarına Göre Orta ve Garbî Asya Halklarının Medeniyeti”, Türkiyat Mecmuası, VII-VIII (İstanbul, 1925).
İbnu’l-Esîr, İzzuddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Esîr. el-Lubâb fî Tehzîbi’l-ensâb, I-III, (Beyrut, ty.).
Gibb, Hamilton Alexander Roskeen. Orta Asya’da Arap Fütûhâtı, çev. M. Hakkı, (İstanbul, 1930).
Günaltay, Şemsettin. Müslümanlığın Çıktığı ve Yayıldığı Zamanlarda Orta Asya’nın Umûmi Vaziyeti, (Ankara, ty.).
Halife b. Hayyât, Târih, thk. Ekrem Ziya el-‘Umerî, (Riyad, 1985).
H el-Hamevî, Şihabuddin Ebî Abdillah Yâkut b. Abdillah el-Hamevî. Mu’cemu’l-buldân, I-IV, (Beyrut: Dâru’s-sâdır, ty.).
İbn Hâcer Şihâbuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî, Tehzîbu’-tehzîb, I-VI, (Beyrut, 1991).
İbn Havkal, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Havkal. Sûretu’l-arz, thk. Kramers – Johannes Heind, (Leiden, 1938).
el-Hemedânî, Ebû Abdillah b. Muhammed b. İshâk el-Hemedânî. Kitâbu’l-buldân, thk Yusuf el-Hâvî, (Beyrut, 1996).
İbn Hurdazbih, Ebû’l-Kâsım Ubeydullah b. Abdullah b. Hurdazbih. el-Mesâlik ve’l-Memâlik, nşr. M. Mahzûm, (Beyrut, 1988).
el-İştahrî, Ebû İshâk İbrahim b. Muhammed el-İştahrî. Kitâbu’l-mesâlik ve’l-memâlik, nşr. M. J. De Goeje, (Leiden, 1967).
Kâtip Çelebî Mustafa b. Abdillah el-Kostantinî, Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-Kutubi ve’l-funûn, thk. Muhammed Şerafettin Yaltkaya, I-II, (İstanbul, 1941).
el-Kazvîni, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmûd el-Kazvîni. Âsâru’l-bilâd ve ahbâru’l-‘Ibâd, (Beyrut, ty.).
Kılıç, İlyas. Emir Timur’un Devlet Kurma Mücadelesi 1336-1370. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
Kitapçı, Zekeriya. “İslamiyetin Asya Türk Medeniyetinin Beşiği Semerkand ve Havalisinde İlk Yayılışı”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 25 (İstanbul 1983), 109-135.
Kurat, Nimet Akdes. “Kuteybe b. Müslim’in Harizm ve Semerkand’ı Zaptı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih –Coğrafya Fakültesi Dergisi, 6/5 (Ankara 1948), 385-415.
Kurt, Hasan. Emevi ve İlk Abbâsi Halifeleri Döneminde Buhara Bölgesi, (Ankara, 1997).
Kutlu, Sönmez. Mürcie ve Horasan-Maveraünnehir’de Yayılışı, (Ankara, 1994).
Lamb, Harold Albert. Emir Timur. Çev. A. Göke Bozkurt. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2022.
Law, David A. From Samaria to Samarkand: The Ten Lost Tribes of Israel, (Amerika, 1992).
Ligeti, Louis. Bilinmeyen İç Asya, Macarcadan çev. Sadettn Karatay, (Ankara, 1986).
Manz, Beatrice Forbes. Timurlenk Bozkırların Son Göçebe Fatihi. Çev. Zuhal Bilgin. İstanbul: Kronik Kitap Yayınları, 2018.
el-Mes’ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Huseyin el-Mes’ûdî. Murûcu’z-zeheb ve Medâinu’l-Cevher thk. M. Muhammed Kamîha, I-IV, (Beyrut, 1986).
Ebu Muhammed Ahmed b. A’sem el-Kûfî, Kitâbul-futûh, I-IV, (Beyrut, 1986).
Neagoe, Manole. Bozkırın Üç Atlısı. Çev. Müstecip Ülküsal. İstanbul: Çatı Kitapları Yayıncılık, 2004.
en-Nerşahî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca’fer en-Nerşahî. Târihu Buhârâ, Farsçadan Arapçaya çev. ve thk. Emîn Abdulmecid Bedevî-Nasrullah Mubeşşir et-Tırâzî, (Kâhire, 1965).
en-Nesefî, Necmeddîn Umer b. Muhammed b. en-Nesefî. el-Kand fî zikr-i ulemâi Semerkand, thk. Nazar Muhammed el-Faryâbî, (Suudi Arabistan: Mektebetu’l-kevser, 1991).
Öngel, Bahaeddin. Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, (Londra, 1905).
Öngel, Bahaeddin. İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, (Ankara, 1984).
Roux, Jean Paul. Aksak Timur İslam’ın Kutsal Savaşçısı. Çev. Ali Rıza Yalt. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1994.
İbn Rüşd, Ebû Ali Ahmed b. Amr b. Rüşd. el-A’lâku’n-nefîse, VII, nşr. M. J. De Goeje, (Leiden 1891).
es-Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdulkerim b. Muhammed b. Mansûr es-Sem’ânî. Kitâbu’l-ensâb, thk Abdullah Ömer el_Bârûdî, I-V, (Beyrut, 1988).
Sezgin, Fuat. Târîhu’t-turasi’l-Arabî, Almancadan Arapçaya çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî, Saîd Abdurrahîm, I-II[IX cilt halinde], (Suudi Arabistan, 1983-1984.
Şakirov, Kutlukhan – Aslan Adnan. Timur’un Günlüğü -Tüzükât’ı Timur. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
Şâmi, Nizamüddin. Zafernâme Çev. Necati Lugal. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987.
Şeşen, Ramazan. İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, (Ankara, 1985).
et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî. Târihu’r-Rusûl ve’l-mulûk, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, I-XI, (Kâhire, ty.).
Ebû Tâhir Semerkandî, Semeriyye, nşr. Îrec Afşar, (Tahran, 1343/1924).
Togan, Nazmiye. “Peygamber Zamanında Şarkî ve Garbî Türkistan’ı Ziyaret Eden Çinli Budist Rahibi Huen-Çang’ın Bu Ülkelerin Siyâsî ve Dînî Hayatına Ait Kayıtları”, İslâm Tatkikleri Esntitüsü Dergisi, IV, 1, (İstanbul, 1964), 21-64.
Togan, Zeki Velidi. Umûmi Türk Tarihine Giriş, (İstanbul 1981).
Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca’fer b. Vehb. Kitabu’l Buldan, nşr. M. J. De Goeje, (Londra, 1891).
Yezdî, Şerefüddin Ali. Emir Timur (Zafernâme). Çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
Yıldız, Hakkı Dursun. İslâmiyet ve Türkler, (İstanbul, 1976).
Yüksel, Musa Şamil. “Arap Kaynaklarında Timur”, Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 31 (2004), 85-126.
ez-Zehebî, Ebû Abdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed ez-Zehebî. A’lâmu’n-nubelâ, thk. Şu’ayb Arnavud-Huseyn Esed ve arkadaşları, I-XXV, (Beyrut, 1990).
ez-Zehebî, Ebû Abdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed ez-Zehebî. Târihu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhiri ve’l-‘Alâm, thk. Umer Abdusselam et-Tedmûrî, I-XXXXVII, (Beyrut, 1990).
ez-Zehebî, Ebû Abdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed ez-Zehebî. Tezkiretu’l-huffâz, thk. Abdurahman b. Yahyâ el-Muallimî, I-IV, (Beyrut, 1374).
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Said Muhammed AKTAŞ, Erşahin Ahmet AYHÜN
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
